Larrondoko antzinako paisaia biziberritzen

Itziar Mateos Olabarrieta Larrondokoa da, eta 42 urte ditu. Funtzionarioa da, eta inoiz ez du Historiarako interes berezirik adierazi. Berak Enpresa Ikas­ketak egin zituen Sarrikon, EHUn. Hala ere, 2014an, Jesus Mari Astobieta auzokideak La­rron­doko 1965ko mapa ekarri zion eta, na­hi gabe, Antzinako paisaia biziberritzen proiektuaren hazia jarri zuen. "Egitasmoak ai­reportuaren aurreko eszenatokia ba­lioan jartzea du helburu, hau da, ondare ma­teriala zein immateriala. Izan ere, La­rrondon baserriak, ikastetxeak eta fut­bol-zelaia galdu genituen, bai, baina ho­rretaz aparte, baita hainbat lagunen bizimodua eta etxea ere; familiak, le­tra larriz. Ga­rai hartan baserria oso ga­rrantzitsua zen, bertan bizi zirelako eta lan egiten zu­telako", esan digu Mateosek.

Mapa haria baino ez zen izan. Handik aurrera, ikerketa txiki bat egiten hasi zen Bizkaiko Foru Aldundiaren artxiboetan, zenbat baserri bota zituzten jakiteko. "Oso informazio gutxi zegoen aireportuari buruz eta horrek Larrondon izan zuen eraginari buruz, eta zegoena oso sa­ka­ba­natuta zegoen. Beharrezkoa zen ba­tzea eta gordetzea". Horretarako, 2021ean Biz­kaiko Foru Aldundiak dirulaguntza eman zion Mateosi, eta horri esker, liburua eta bi­deoa argitaratu ahal izan zituen.

Artxiboetan topatu zu­tenari Larrondo­ko au­zokideen testigantzak gain­e­ra­tu ziz­kion Itziarrek. "Nork bere etxearen be­rri eman zidan, baita bere bizimoduaren be­rri ere: auzokideen harremanak, so­loak, animaliak, baserriko produktuak Bil­bon ze­lan saltzen ziren... Behin baino ge­hiagotan etorri dira etxera desjabetze-ak­tak begiratzera. Guztira 17 lagun ager­tzen dira bideoan, baina beste hogeirekin hitz egin nuen". 

Egilearen esanetan, aireportua "ino­la­ko planifikazio barik" garatu zen eta ho­rrek eragin zuzena izan zuen bai he­rrietan, bai herritarrengan. "Lehenengo ter­minala Son­dikako landan jarri zuten Ge­rra Zibila bu­katu zenean, 1940tik au­rre­ra. Garai hartan aireportua kokatu zen landa herrigunea zen: eskolak, uda­letxea eta Guardia Zibilaren kuartela ber­tan zeuden. Eta San Joan jaia ere egiten zen han. Beraz, herria erabat aldatu be­har izan zen horregatik. Lehenengo fa­se horretan hogei etxe bo­ta zituzten. 1965ean, lehenengo za­bal­kundean, Loiu­ko 12 baserri-edo des­a­ge­rrarazi zi­tuz­ten: Itu­rrikoetxe, Re­ka­koetxe…; baina ge­hie­nak, 80 in­gu­ru, 1972tik aurrera des­agertu zi­ren: Gazt­aña­ga, Maurikes…".  

 90 baserri inguru, desjabetuta

“Guztira, 117 eraikin bota ziren: ba­se­rriak, etxeak, ikastetxeak, trenbidea… % 85 baserriak ziren, batzuk oso zaharrak –Santimami, esate baterako, 1795eko errol­dan agertzen da–; eta beste batzuk, be­rri-berriak –zortzi urte lehenago erai­kitako etxe bat bota zuten–. Kaltea 700 per­tsona inguruk jasan behar izan zuten, ba­serrietan hain­bat lagun bizi zirelako". Gainera, Mungia eta Lutxana lotzen zituen tren­bidea ere desagertu zen 1975ean.

Aireportua al­de batera utzita, Ma­teosek esan du La­rrondon hainbat in­te­resek bat egin zutela: bai Bilboko Udalak, bai Leioako Campusak Txorierrira zabaldu nahi zuten. Hori ain­tzat hartuta, ikastetxe batzuk hona etorri ziren: Veracruz, Lauro, Urdaneta, La Mer­ced…“. Halaber, 1980an, agin­tariek pentsatu zuten Fo­rondako (Gas­teiz) aireportua bultzatzea, Eus­ka­di­ko erreferentetzat hartzeko, bai­na errea­litatea erabat desberdina izan zen, erre­ferentea Sondikakoa (eta gero Loiu­koa) zelako”.

Aireportua egiteko, beraz, Francok etxeen jabetza kendu zuen, baina oso di­ru gutxi eman zien jabeei eta horiek ne­kez lortu zuten beste etxebizitza bat eros­tea. "Egoera oso gogorra izan zen. Jen­deak ez zuen aireportua hainbeste al­diz handitzea espero: batzuek, etxea bota zutenean, beste bat egin zuten alboan, eta horregatik, batzuei bi al­diz bota zie­ten etxea. Horietako batek, Atanasia Mau­razak, etxetik alde egiteari uko egin zion 86 urte zituela. Hark esan zuen ezetz, etxe­tik ez zela mugituko, eta orduan lan­gileek makinaren palarekin  nahita jotzen zu­ten bere etxeko horma. Hori gaur egun pen­tsaezina da. Azkenean Atanasiak etxea utzi behar izan zuen, baina islatzen du ga­rai hartan bizilagunek sentitzen zuten as­perraldia".  

Dena dela, Mateosen ikerlanak ez du desjabetzea gai nagusitzat hartu. "Ho­ri jorratu dugu liburuan eta bideoan, noski, baita ekarri zuen ezbeharra ere, baina helburua ez zen desjabetzeari bu­ruz idaztea. Batez ere garai hartako bi­zimodua azpimarratu nahi izan dugu, komunitate polit-polita osatu zela: dantza taldeak, auzokideen arteko harremanak, jaiak, trena, bendeja… Larrondo auzo bi­zia zen".   

Desjabetzeen ondorioz, auzokideak sa­kabanatu ziren: Sondika, Loiu, Leioa… “Gehienak 50 urte daramatza etxetik kan­po, baina harreman estua dute. 1996an batu ziren bazkaltzeko eta primeran pasatu zuten. Meza egin zuten, eta gero, bazkaria. Nork bere etxearen ar­gazki bat eroan zuen eta guztiak batera jarri zituzten. Oso hunkigarria izan zen". Maiatzaren 12an proiektua Bilbon aur­keztu zen eta hara Larrondoko 200 lagun batu ziren. “Bizi diren guztiak etorri ziren eta batzuen seme-alabak ere bai. Ez dute inoiz ahaztuko”.

Itziar pozik dabil ikerlanaren emai­tza­rekin. "Gabeziak izango ditu, baina gu­txienez oinarria jarri dugu. Bideoa eta liburua oso garrantzitsuak dira au­zo­ki­deentzat, bere ahotsa entzuteko au­ke­ra dagoelako; gainera, gazteoi gauza bat ekarri digute gogora: aireportua eus­kaldun guztiok gozatzen dugu, bai­na, horretarako, gutxi batzuek garesti or­daindu behar izan zuten: etxea eta bizimodua alde batera utzi behar izan zuten eta beste leku batera bizi izatera joan. Eta gehienetan beste lanbide bat ere topatu behar izan zuten, ezin zi­relako baserritik bizi ". Ia 80 urte pasatu di­ra aireportuak Txorierriko paisaia eta bi­zimodua betiko aldatu zituenetik. Itziar Mateosen lanak antzinako Larrondoren memoriari eutsiko dio.