Español izateko gaztelera jakin behar dela dio Konstituzioak. Euskal Herriko izateko, ordea, ez da jakin behar euskararik; hori ederto dakite erdaldunek. Gainera, edozein hizkuntza, adierazteko eta komunikatzeko tresna izateaz gainera, bereizgarria ere bada. Eguneroko bizitzan, banaketarekin, euskaradunen eta erdaradunen arteko harresiarekin egiten dugu topo. Berez, euskaraz bizi direnen artean hizkuntza lotura da; ostera, muraila gertatzen da erdaldunen eta euskaldunen artean.
Hala ere, euskararen gainean adierazitakoarekin ez ditugu baztertzen beste faktore garrantzitsu batzuk, euskal komunitatearen eraikuntzan eragin itzela izan dutenak; hala kulturalak, sozio-ekonomikoak nahiz politiko-ekonomikoak.
Ximun Fuchsek idatzi du(2): “Mundua marrazteko zein komunitatea eraikitzeko, herrigintzaren eta naziogintzaren giltza da euskara. Eta hortik ulertzen da abertzaletasuna. Abertzale izatea ez da lurralde administratibo baten, mendien, edo pintxo-potearen zaindari sutsuarena egitea. Hori baskismoa deitzen da”.
Gaur egun Baskonia edo Euskal Herria izendatzen dugun lurraldearen mugak ere euskaraz berba egiten den lurraldeen inguruan ipintzen dira, kanpoan utziz lurraldeak euskara historikoki erabili izan denak.
Azken batean, euskaldun garenok gorde egiten ditugu hizkuntzan herri gisa izan ditugun iraganeko oihartzunak, ohiturak, portaerak. Beraz, ederto baten dakigu euskara ez dela –ikasgeletan sarri irakasten den moduan– gramatika hutsa, zeren amets egiteko berbeta ere baita, maitasuna berbalizatzekoa; ohe buruan umeei Mari Anbotokoren ipuina kontatzekoa.
Argi bezain garbi esanik, euskara da euskaldunon mundua, ezen, euskaldunok euskara gara.
(1) Koldo Mitxelena, La lengua vasca, Editorial Vizcaina, S. A. 1977.
(2) Berria egunkaria. 2022ko azaroak 2a.