Lurdes Prudencio eta Fernando Olabarrieta dira Zorrizketan euskara elkartearen sortzaileetako bi. Gaur egun zuzendaritza-batzordean ez dauden arren, bazkideak izaten jarraitzen dute eta edozein beharretan laguntzeko prest azaltzen dira beti. Azler Garcia, bestalde, elkartearen kide berrietako bat da, duela urte bi beste bost kiderekin batera Lezaman euskara bultzatzearen lekukoa hartu zuen eta. Elkarteak Uribarri Topalekuan duen lokalean batu dira hirurak, eta hizpide izan dituzte haren iragana, oraina eta etorkizuna.
“Guk aspaldian ikusi genuen Lezaman euskara elkartea sortzeko beharra. Izan ere, herritar gehienok euskaldunak baginen ere, kalean ez zen euskara entzuten. Gainera, Siadecok egindako azterketa soziolinguistikoak berretsi zuen guk sumatzen genuena: oso herritar-kopuru handiak euskara zekien, baina bakarrik % 17k egiten zuen euskaraz”, gogoratu dute Prudenciok eta Olabarrietak. “Garai hartan, euskararen erabileraren inguruko mugimendu handia piztu zen Euskal Herrian, eta testuinguru horretan batzarrera deitu zen udalerrian. Batzar horretan zenbait esparrutako 20 bat lagun batu ginen; eskolako irakasleak eta gurasoen elkarteko kideak, haien artean”. Azaldu dutenez, egoera oso kezkagarria zen eta euskararen balioa azpimarratzeko premia ikusi zuten. “Edadekoek ere ez zuten euskaraz egiten, lotsagatik, beharbada. Alde batetik, pentsatzen zuten eurena ez zela euskara; bestetik, trenak onurak ekarri zizkion Lezamari, baina Bilbotik gaztelania ere ekarri zuen, eta prestigioa gaztelaniak zuen ustea zegoen. Hortaz, zerbait egin behar genuela erabaki genuen lehen batzar horretan, eta hilero elkartzen hasi ginen: elkarteari itxura emanez joan ginen, antolakuntza egituratuz… Hurrengo urtean elkartea legalki eratu zen, eta udalak gelatxo bat utzi zigun”.
Militantzia handikoa izan zen Zorrizketan elkartearen hasiera, eta hurrengo urteetan ere ezinbestekoa izan zen elkartekideen inplikazioa. “Ahalegin handia egin genuen herriko gainerako elkarteek eta herritarrek gu ezagutzeko: batzarrak, bazkidetza-kanpaina, aktak jaso behar, kartelak egin… Lana gero eta handiagoa zen, eta laster erabaki genuen bekadun-figura sortzea, barruko lanaz ardura zedin; deialdia herriko gazteen artean zabaldu zen”. Barruko lanaz gainera, herriari begirako ekintzak antolatzen ere hasi ziren. “Gaur egun Lezaman erabat sustraituta dauden ekintzak dira: herri-bazkaria herriko jaietan, gaztainak erretzea Gabonetan, txorizoa San Joan gauean, kantu-ikastaroa… Ekitaldiek harrera ona izan zuten herritarren partetik, eta euskaraz egiteko gogoa piztu zela uste dugu. Esaterako, lehen gugana gaztelaniaz zuzentzen ziren pertsona batzuk gugana euskaraz zuzentzen hasi ziren, dendetan, udaletxean… Era berean, nolabaiteko errespetua irabazi genuen“.
Lehena Txorierrin
Ekidazu abesbatza ere sortu zuten. “Izena Mikel Zaratek idatzitako lehen nobelatik, Haurgintza minetan, hartu genuen: Ekidazu. Hori da Euskadiren anagrama –z erabilita–, Francoren garaian ezin zelako Euskadi esan”. Mikel Zarateren heriotzaren 25. urteurrenaren harira hain zuzen antolatu zuten, euren ustez, Lezaman eta inguruan inoiz antolatutako kultur egitasmorik handiena. “Urtarriletik apirilera bitartean, barikuro ekitaldi bat egin zen: hitzaldiak, mahai-inguruak, kontzertuak, antzezlanak, umeentzako ekitaldiak, bertso-saioak, pilota-partidak, Euskaltzaindiaren batzarra… Gotzaina ere etorri zen meza ematera. Bide batez, altxor batzuk gelditu ziren betiko: hiruzpalau liburu, diskoak, irudiak, ekitaldi guztiak batzen dituen dokumentala, Lezamako Toponimia liburua, eskolarako Gure herria gida didaktikoa, Mikel Zarateren argitaratu gabeko Etorriaren zorabioz poema-liburua eskuratzea eta bere lan guztiak mikelzarate.com webgunean eskuragarri ipintzea… Herri-bazkarian ere 500 lagun inguru batu ginen… Itzela izan zen!”.
“Ekitaldiek harrera ona izan zuten herritarren partetik, eta euskaraz egiteko gogoa piztu”
Zorrizketan da Txorierrin sortu zen lehen euskara elkartea. “Gainerakoak hurrengo urteetan sortu ziren, eta guk hasiera-hasieratik azaldu genuen haiekin harremanetan ibiltzeko gogoa, eta proiektuak elkarrekin batera martxan ipini, hala nola Aikor! aldizkaria eta Baserri Antzokia. Elkarrekin aritzeko gogo horri lotuta, urtero bertso-saioa antolatzen dugu Zamudioko Lagatzurekin batera”. Euskara eta haren erabilera sustatzea izan dute helburu nagusitzat aurreko lerroetan aipatutako lehen bilera horretatik. Hala ere, beti izan dira herrian dauden aukeren eta zailtasunen jakitun. “Guk hurrengo hau barneratuta izan dugu: negarrik ez, Lezaman dagoen egoera da eta kito; saiatuko gara aurrera egiten eta gauzak lortu”.
Urteek aurrera egin ahala, gogoa eta berotasuna apaltzen dira eta horregatik da beharrezkoa bizigarria topatzea eta belaunaldi-erreleboa bermatzea. Zorrizketanen zuzendaritza-batzordea 2021ean berritu zen azken aldiz. “Presidente bera da, Iñaki Lekerika, baina gainerako kide guztiok berriak gara, eta gazte. Halaber, aipatu beharra dago, ni izan ezik, beste guztiak emakumezkoak direla”, esan du Garciak. “Gure garaian gizonezko gehiago zeuden”, erantsi dute beteranoek. “Ziur asko, oso esparru maskulinizatuak kenduta, elkarte gehienetan gertatzen ari den aldaketa da; gizartearen bilakaera”, etorri dira bat.
Erreleboa
Lekukoa konfinamenduaren ostean hartu zuten, gizarte osoa pandemiak ukituta zegoen momentu delikatu batean; gainera, elkarteak berak bazituen bere arazotxoak. “Zorrizketan ez zegoen bere momenturik onenean, baina oso momentu txarrean ere ez. Aurreko kideak nekatuta zeuden eta elkartean jende berria sartzeko beharra azaldu zuten. Gure etorkizuneko erronkak dira urtean zehar egiten diren eta herrian erabat errotuta dauden ekintza horiei eustea eta ekintza berriak ere antolatzea, tradizioak berreskuratzeko eta tradizio berriak ezartzeko; adibidez, Gau Beltza antolatzen hasi gara”. Bere hitzetan, umeentzako aisialdia euskaraz antolatzea erraza da, eta erronkarik potoloena da gazteak euskarara erakartzea. “Helburua da herritar guztiei aisialdia eta kultura euskaraz eskaintzea, baina batez ere gazteak nola erakarri asmatu behar dugu: eskaintza handia eta erakargarria egin, alboetako herrietara joan barik, aisialdia Lezaman bertan eman dezaten. Herriko Gazte Asanbladarekin gabiltza harremanetan horretarako”.
“Herritar guztiei aisialdia eta kultura euskaraz eskaintzeaz gainera, batez ere gazteak nola erakarri asmatu behar dugu”
EUSTATek kaleratutako azken datuen arabera, lezamarren % 64 euskaldunak dira, eta % 17,9 ia euskaldunak; halere, euskararen kale-erabileraren azken txostenean jaso den moduan, Behatokiak Lezamako kaleetan behatutako elkarrizketen % 20,6 bakarrik izan dira euskaraz. “Beherakada egon da eta arrazoien artean egon daitezke, besteak beste, edadeko jendea hil izana eta jende berria etorri izana; nolanahi ere, umeak, gazteak eta heldu gazteak ere badaude herritar berrien artean, eta suposatzen da euskara badakitela, eskolan ikasi dute eta. Zalantza barik, erronka handia dugu horretan, Lezaman ez delako euskaraz egiten. Adibidea da lagunen koadrilak: guztiek dakite euskara, baina erderaz egiten dute… Hezkuntzan zein Administrazioan ahalegin berezia egin da euskararen alde, baina gero errealitatea da euskara ez dela komunikazio-hizkuntza moduan aukeratzen. Egoera nola aldatu aspaldiko kezka eta erronka da…”.
“Leku erreferenteetan euskaraz eginez gero, jendea errazago hurbildu liteke euskarara"
Nahiz eta herri bakoitzeko egoera soziolinguistikoa kontuan hartu behar den, hausnartu duten beste arrazoi bat da helduaro ailegatzean egiten den hizkuntza-hautaketa. “Ea lortzen den jendeak barneratzea euskarak balio duela eskolatik kanpo bizitzeko eta heldua izateko. Izan ere, ematen du gaztelaniaz egin behar dela heldu moduan funtzionatzeko. Azken txostenetan ageri dago hori: umeak garenean, euskaraz egiten dugu; gazte eta heldu bihurtuz joaten garen heinean, euskaraz gutxiago egiten dugu; seme-alaba txikiekin, berriz, euskaraz egiten dugu; eta gero, euskaraz egiteari uzten diogu…”. Herriko leku erreferenteetan erdera hutsean egitea ere arrazoitzat hartu dute. “Adibide bi ematearren, Administrazioak dirua ipintzen du euskararen aldeko kanpainak egiteko, baina errealitatea da hango langilek euren artean gaztelania hutsean egiten dutela. Frontoian ere gaztelania da hizkuntza nagusia… Leku erreferenteetan euskaraz eginez gero, jendea errazago hurbildu liteke euskarara, eta ohiturak aldatuz joan; gero, jakina, bakoitzaren ardura ere bada”. Hogeita bost urteren ostean, beraz, erronka polita eta handia dute euskara ere lezamarrek komunikatzeko eta gozatzeko hizkuntza bihurtu dadin.
Bata besteagaz, lezamarrok euskaraz
Zorrizketanek adierazi nahi du “zorriak euskaraz berbetan”. “Elkartea osatu zenean, lehiaketa txikia zabaldu genuen herritarren artean, haren izena asmatzeko. Jasotako proposamenen artean, gehien gustatu zitzaiguna Igor Urrutikoetxearena izan zen, zeren lezamarroi zorriak esaten digute. Berak proposatutako leloa ere aukeratu genuen: “Bata besteagaz, lezamarrok euskaraz”. Logotipoa, bestalde, Bego Vicariok egin zuen, eta duela urte batzuk Ander Lasak berritu zuen”.
Zorrizketanen urteurrena eta lana ospatzeko gogoa agerian gelditu zen otsailaren 11n, herri-bazkarian 165 lagun batu ziren eta. “Egia esan, poz-pozik gaude herritarren erantzunarekin. Ekitaldiz betetako eguna izan zen: kalejira, pintxo-potea, Ekidazu abesbatzaren eta Kurutze dantza-taldearen emanaldia, bertsoak, tonbola, musika-saioa…”. Urtean zehar ere ekintza gehiago egingo dituzte urteurrenaren harira, eta espero dute horiek herri-bazkaria bezain arrakastatsuak izatea. Gainera, ekitaldiak argazkietan eta bideoetan jasoko dituzte, urteurrenaren dokumentala egiteko asmoz.