Asuako SIGA enpresako sirena goizeko 05:00etan hasten zen zarataka. Alboko herrietan entzun zitekeen langileentzako dei hura. Gaua zen oraindik. Dena ilun zegoen. Garai hartan, Asuako emakume asko ohetik jaiki eta Txorierriko lantegi bakarrera joan ohi ziren, lan egitera. Eugeniak 14 urte zituela utzi zuen eskola eta josketa eta bordatu lanetan hasi zen. 15 urterekin SIGA lantegian hasi zen ama eta hiru ahizpekin.
Bizitza osoa lanean eman duen emakume ausarta da Eugenia. Horrela erakusten dute zimurrez beteriko eskuak. Lanez josita dauzka, eta kalean irtetean, etxe aurrean, SIGA enpresa ohia ikusten du egunero, eta oroitzapen ugari dakarkio burura. Etxea fabrikatik kilometro eskas batera zeukan, eta lo gehiago egiteko aukera zuen. Goizero, loguraz, Torretas auzotik lantegira abiatzen ziren ama eta hiru ahizpak. “07:00ak aldera Lutxanako trena jendez gainezka heldu ohi zen, ezkerraldetik”, gogoratu du Eugeniak. “Lutxanatik ez eze, Goierri, eta Loiutik ere langile asko oinez etortzen ziren”. Edozein lantegitan gertatzen den bezala, langile gehienak gizonezkoak ziren.
Eugeniaren lana gizonek fabrikatzen zituzten metalezko hodiak gomaz txirikordatzea zen, ondoren disoluzio antzeko kola aplikatzeko eta bulkanizatzeko. Azken produktu eskuz egindako 20 metroko mahukak ziren. Amak eta ahizpek alboko pabilioietan egiten zuten lan, etxetresna elektrikoetarako gomak sortuz, besteak beste. “Gure pabilioian 40 gizon zeuden hodiak egiten eta lau emakume horiek guztiak txirikordatzen eta beste hiru zilindroak batu eta galdaretara eramaten”. Beste alde batean zapatagintza pabilioia zegoen. “Han egiten zuten lan emakume gehienek: galdaren gelan dozena erdi gizon baino ez zeuden eta 100 emakumek baino gehiagok egiten zuten lan”.
Lan baldintzak oso gogorrak izan ohi ziren. “Ama hasi zen garaian 24 pezeta irabazten zituen astero, 1937 urtean; nire azken urteetan 100 peseta irabazten nituen. 06:00-14:00 eta 14:00-22:00etarako lan txandak zeuden eta ordu erdiko etenaldia geneukan gosaltzeko. Horrelako lanaldiak ziren astelehenetik larunbatera”. Horrez gain, Eugeniak gizon eta emakumeen soldataren artean sekulako diferentzia zegoela adierazi du, eta sarritan euren lana ikuskatzen zuen arduraduna zegoen. “Pabilioi bakoitzak arduradun propioa zeukan eta gure kasuan gure lana kronometratzen zuen gizon bat izan ohi genuen: zortzi orduko lanaldian zenbat hodi txirikordatu ahal genituen jakiteko”.
“Txarrena arduradunen errietak izan ohi ziren, askotan era txarrean esaten zizkiguten gauzak”, errepikatu du hainbat aldiz elkarrizketan. “Hala ere, gutxirekin konformatzen ginen eta ondo pasatzen genuen denon artean: emakumeen arteko harremana oso sanoa izan ohi zen”. Lanetik irten bezain pronto, joste lanak eta bordatuak egiten zituen, bai etxerako, bai partikularrentzat. “Ezkontzetarako apaindura ugari egin nituen”.
Igandeak disfrutatzeko egunak izaten ziren. “Eskola garaian plazan eman ohi genituen igandeak, eta lantegiko garaian, Rosarioko mezaren ondoren zinemara eta gero erromeria joan ohi ginen, dantza egitera. Zineak 60 zentimo balio zuen, eta auzotarrek 10 zentimorekin laguntzen ziguten sarritan”.
Ezkontzaren madarikazioa
1961. urtean Eugenia ezkondu egin zen, eta garai hartako emakume gehienei gertatu zitzaien bezala, bere bizitza profesionala egun hartan amaitu zen. Lana utzi eta etxeko lanei dedikatu zien bizitza, gaur egun arte. “Senarra emakumeekin lan egindakoa zen, eta ez zuen nahi ni emakume horiek bezalakoa izatea”. Horrela, 14 urte fabrikan eman ostean etxera itzuli zen, etxeko behar guztiez gain, josi eta bordatuak egitera. Ondoren, seme-alabak izan zituen, eta gero, ilobak.
“Emakumeok aurrera egin dugu baina ez dugu berdintasuna lortu. Garai hartan ez genuen hausnarketarako denborarik izan, lan egiteko bizi ginen”. Gaur egun Sangroizeko trenbide ondoan dagoen BEAZ enpresa-haztegi bihurtu da, eta Eugeniak behin eta berriro ikusten duen irudia da, etxetik irteten den bakoitzean. Bera bezalako emakumeen aztarnak ezabagaitzak izango dira, betiko.
Odolezko bataioa
1857. urteko martxoaren 8an, New Yorkeko ehungintza lantegi bateko ehunka emakume kalera irten ziren, euren lan baldintzak salatu eta soldata duinak eskatzeko: gizonezkoek jasotzen zutenaren erdia kobratzen zuten. Baina poliziak martxari eraso egin eta berdintasuna eskatzen ari ziren 120 emakume kolpeka hil zituen. Handik urte bira emakume langileek lehen sindikatua sortu zuten.
Martxoaren 8a sinbolo bihurtu zen, eta harrezkeroztik egun horretan protestak egiten hasi ziren. 1909an Emakumeen Egun Nazional ofiziala egin zen, AEBetako alderdi sozialistak otsailaren 28an izendatua “Ogia eta Arrosak” lelopean (ogia, segurtasun ekonomikoa bermatzeko; eta arrosak, bizi-kalitatea). 1910ean Emakume Sozialisten Nazioarteko II Hitzaldia egin zen Kopenhagen, zeinetan emakumeen sufragio unibertsala eskatu zen eta Clara Zetkinek Emakumeen Nazioarteko Eguna martxoaren 8an izatea proposatu zuen. Esan eta egin, proposamena aho batez onartu zuten 17 lurraldetako 100 emakumek.