Fernandoren memoria

2022ko martxoan, Aranzadi Zientzia El­karteak Euskadiko Gerra Zibileko ho­bi komunik handiena aurkitu zuen Bil­bon, Begoñako hilerrian. Jakina zen ber­tan Gerra Zibilean hildako pertsonak lur­peratuta zeudela, gehienak banaka, bai­na ez zegoen hilobi komun horri bu­ruzko dokumentaziorik. Bertan, 46 per­tsonen gorpuzkiak aurkitu ziren, ge­hienenak 42 desagertutako gudari eta mi­lizianoenak. Horietako bat Fernando La­hera Urrutia izan da, Fernanda Lahera Rebollo zamudioztarraren aita. Martxoan, Eusko Jaurlaritzak aitaren hezurrak eman zizkion familiari. 

"Aita 1937ko uztailean hil zen, 25 urte zituela, nazionalen armada Bilbora sar­tu zenean. Artxandan bertan hil zen;  lu­bakia bisitatu genuen. Esaten da za­mudioztar batek planoak eman zizkiela nazionalei eta horrek porrota eragin zuela. Milizianoek alde batetik itxaron zituzten arierioak, baina horiek beste aldetik sartu ziren eta ustekabez harrapatu zituzten. Aita Burdinezko Gerrikoan egon zen, Bilbo defendatzen. Denbora eman nahi zieten herritarrei Enkarterrira ihes egiteko", azal­du digu alabak.  

Fernandak ez zuen aita ezagutzeko aukerarik izan, gerrara joan eta hilabete bitara jaio zelako. Hala ere, aitaren etxean bere memoria bizirik mantentzen zuten se­nideek. "Aita beti egon da presente, se­nideek, lehengusuek batez ere, berari buruz hitz egiten zidatelako: nolakoa zen, zer gustatzen zitzaion…". Fernando Lahera UGT sindikatuaren kidea izan zen eta Jean Jaurès batailoian ibili zen bo­rrokan. Bere dominari esker identifikatu ahal izan zen, 77779 zenbakiduna. Ziur as­ko, eskumuturrari lotuta eramaten zuen. Zerbitzu militarra Afrikan egin zuen eta handik etorri bezain laster Gerra Zibila hasi zen eta frontera abiatu zen. "Ez nago ziur, baina nik esango nuke aita konbentzituta joan zela gerrara. Anaia ere eraman nahi izan zuen, baina zorionez ez zuen lortu". 

Milizianoa hil zutenean, familiak ne­kez lortu zuen informazioa. "Guri inork ez zigun ezer ofizialki esan. Norbaitek, ki­deren batek edo, heriotzaren berri eman zuen Sopuertako Udalean eta he­riotza-agirian jaso zuten granada baten on­dorioz izan zela. Eta hori Aranzadikoek be­rretsi digute, hezurrak aztertu ondoren, bu­rezurra erabat hondatuta zuelako". Fer­nandoren ama semearen bila eta bila ibili zen, baina alferrik. "Aita gehien bilatu zuena amama izan zen, baina ez zuen semeari buruzko informazio handirik lortu. Nik esango nuke horren haritik jarri zela gaixorik, eta ni gazte-gazte nintzela, 7-8 urte nituela, amama hil egin zen". 

Gogora Institutuak

Beraz, Fernando Laheraren arrastoren bilaketa bertan behera gelditu zen. Hala ere, 2017an Gogora institutuak Gerra Zibilean hildakoen senideekin ha­rremanetan jartzeko kanpaina zabaldu zuen eta Fernandak han parte hartzea erabaki zuen. "Amamari buruz pentsatu nuen. Ea berak lortu ezin zuena ni lortzeko gauza naizen, ea aita, azkenean, topatzen dudan". Prozesua oso erraza izan zen, DNA-lagina utzi besterik ez zuen egin behar izan. "Uste nuen nirekin ahaztu egin zirela, baina 2021ean Gogora Institutuko Aintzanek deitu zidan, aitaren izena zuen domina agertu zela esateko. Medikuan nengoen, Deustun, eta Aintzanek esandakoak erabat hunkitu ninduen: bakarrik nengoen eta ez nekien zer egin, negar ala barre egin. Zorte apur bat izan genuen: hilobian hainbat gorpu zeuden eta, ziur asko, aita goiko aldean zegoen eta horregatik topatu zuten erraz. Domina ere bertan egon zen". 

Deiaren ostean, Fernandak eta fami­liak gehiago itxaron behar izan zuten, he­zurrak aztertu behar zituztelako, baina "gu­txienez" hilobia topatuta zegoen. Az­kenean, martxoan, Aranzadi Zientzia El­karteak eta Gogora Institutuak ekitaldi ofi­ziala antolatu zuten Bilbon, Eusko Jaur­laritzarekin batera, Fernandari zein beste milizianoen senideei hezurrak emateko. Gainera, desobiratze- eta identifikazio-txostena ere jaso zuten. "Gaur betebehar bat betetzen dugu, justizia egiten dugu eta memoria historiko eta demokratikoarekin dugun konpromisoari zentzua ematen diogu. Elkarrekin hunkitu eta elkarrekin ohoratzen ditugu printzipio eta balio etiko eta demokratikoak defendatzeagatik bizi­tza eman zutenak", esan zuen Beatriz Ar­tolazabal Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako Saileko sailburuak.

“Ez dugu etsiko”, gaineratu zuen sail­buruak. Eta hori, hain zuzen ere, eskatu du Fernandak. "Espero dut beste hildakoak ere bilatzen jarraitzea. Eskerrak eman na­hi dizkiet hildakoak bilatzen dituztenei eta aurrera jarraitzeko esango nieke. Aita topatzeak poza eta lasaitasuna ekarri dit. Eta nik uste dut biktima gehienek gauza bera sentitzen dutela. Batzuk kontra ager­tzen dira: badirudi, galtzaileen gorpuak errepide ertzean utzi behar direla; eta irabazleenak, mausoleoetan. Popatik har­tzera".

Fernanda pozik dabil hain bilaketa lu­zea azkenean amaitu egin delako, baina apur triste ere bai. "Senideak etortzen zaiz­kit burura. Amama bila eta bila ibi­li zen; osabak ere anaia non zegoen ja­kin barik hil ziren, lehengusuak… Ez dut inork barkamena eskatzea nahi. Zer­ta­rako, ba? Aitaren hezurrak baditut, zer­tarako ibiliko naiz bazterrak nahasten? Gaur egungo erakunde publikoek ba­be­sa adierazi didate eta hori nahikoa da. Gogora Institutuan primeran tratatu gai­tuzte. Sopuertako alkateak eskaini zi­dan aita bertan lurperatzeko aukera. Eus­ko Jaurlaritzak ere oso jarrera ona adie­razi du. Kexarik ez! Begoñako hilerrira joan ginenean, oso eguraldi txarra egin zuen eta bertan, besteak beste, Juan Ma­ri Abur­to Bilboko alkatea eta Paco Etxe­ba­rria auzitegi-medikua izan ziren. Oso adei­tsu agertu ziren. Eskerrak eman nahi diz­kiet guztiei, izugarrizko babesa adierazi zi­datelako". 

Aita etxean dute eta hori da garran­tzitsuena. Azkenean hezurrak erre zituz­ten eta hautsak etxean ditu alabak. "Han­dik ez da mugituko, gertu-gertu ditut (kar-kar)". Tamalez, Lasherastarren istorioa ez da bakarra. Gerran hainbat eta hainbat la­gun hil ziren eta horietako askok ja­rraitzen dute identifikatu barik. Eusko Jaur­laritzak eta biktimek adierazi dute bi­la­ketari eutsiko diotela. Bat gutxiago falta zaie.